هر سال نخستین برگ‌های پاییزی که روی زمین می‌غلتد و هوا که رو به سرد شدن می‌رود، پیش از آنکه باران ببارد، حکایتی همیشگی به تکرار می‌افتد. اما در برخی از سال‌ها مانند امسال این مهمان هرساله زودتر از مهر راهی کلانشهرها می‌شود.
هوای پایتخت و بسیاری از کلانشهرها وارونه و آسمان سیاه می‌شود، جلسات کمیته اضطرار آلودگی هوا تشکیل می‌شود و در شرایطی که ذرات سیاه آلودگی به‌راحتی به چشم می‌آیند، تصمیم به تعطیلی مدارس می‌گیرند. چند وقت بعد نیز ذرات گرد‌و‌غبار به جنوب کشور هجوم می‌برند، شرایط اضطراری اعلام می‌شود و این داستان سال بعد و سال بعد و سال بعد از آن، دوباره تکرار می‌شود.
بانک جهانی سال ۲۰۱۸ گزارش مفصلی درباره هزینه‌های آلودگی هوا منتشر کرده و در مقدمه آن نوشته بود: «آلودگی هوا چهارمین عامل عمده مرگ‌ومیر در سراسر جهان است.
در حالی که سایر مرگ‌های ناشی از آلودگی بیشتر کودکان و افراد مسن را درگیر میکند، مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا بیشتر برای زنان و مردان در سن کار اتفاق می‌افتد. از دست دادن زندگی، بسیار غم‌انگیز است اما به جز این، هزینه اقتصادی آلودگی هوا نیز بسیار قابل‌توجه است.
براساس این گزارش، سالانه ۲۲۵ میلیارد دلار از اقتصاد جهان به دلیل آلودگی هوا، دود می‌شود و به هوا می‌رود.
براساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا برای خاورمیانه و شمال افریقا ۹ میلیارد دلار هزینه به‌دنبال دارد که بیشترین آن، متوجه ایران و مصر است.
آلودگی هوا چطور رشد اقتصادی را از بین می‌برد؟
جمشید پژویان، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: دو دهه است اقتصاددانان پیشنهاد می‌کنند برای مطالعه تولید ناخالص ملی و رشد اقتصادی علاوه‌بر شاخص‌هایی که در حساب‌های ملی محاسبه می‌شوند، باید هزینه‌های محیط زیستی را هم اضافه کرد. در اواخر دهه ۹۰ وقتی برای چین این محاسبه انجام شد، رشد اقتصادی دو، سه درصد پایین آمد.» وضعیت آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین مواردی است که نشان می‌دهد توسعه چینی‌ها، توسعه پایدار نبوده است. شاخصی که این جریان را به‌خوبی نشان می‌دهد «تولید ناخالص داخلی سبز» است که درباره چین روی صفر درصد قرار گرفته است.
براساس گزارشی از اکونومیست، در سال ۲۰۱۵ رشد اقتصادی چین کاهش یافت اما اثر آن در استان «هبی»، قطب صنعت فولاد چین به دلیل آلودگی بسیار شدید هوا بیشتر از سطح متوسط کشوری بوده است. از سال ۲۰۱۳، ۱۸ هزار کارخانه آلوده‌کننده در چین بسته شده‌اند.در سال ۲۰۱۳، اقتصاد چین سالانه رشد ۷.۷ درصدی را تجربه کرد و در سال ۲۰۱۴ به ۷.۴ کاهش یافت. اما کاهش رشد اقتصادی هبی، بسیار بیشتر از این حد بوده و از ۸.۲ درصد به ۶.۵ درصد سقوط کرده است. وضعیت رشد در بخش صنعت هبی از این هم بدتر بوده و از ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۳ به ۵.۱ درصد در سال ۲۰۱۴ رسیده، در حالی که رشد صنعتی کل کشور از ۹.۷ درصد به ۸.۳ درصد افت پیدا کرده است. اقتصاد هبی، متحمل زیان شدیدی شده و یکی از مهم‌ترین علت‌های آن، آلودگی شدید هوا بوده است.
ضرر ۲۲۵ میلیارد دلاری اقتصاد جهان
مردمی که سالانه بر اثر آلودگی هوا می‌میرند، ۶ برابر بیشتر از افرادی هستند که بر اثر ابتلا به بیماری مالاریا جان‌شان را از دست می‌دهند. همچنین مرگ بر اثر آلودگی هوا، ۴ برابر بیشتر از مرگ بر اثر ابتلا به بیماری ایدز است. مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا، دو نوع دارند؛ آنهایی که به دلیل آلودگی هوای شهرها می‌میرند و آنهایی که ناشی از آلودگی هوای خانگی بر اثر آشپزی با سوخت‌های جامد جان‌شان را از دست می‌دهند.
بانک جهانی می‌نویسد: «با وجود رشد و توسعه اقتصادی، مرگ‌های نوع دوم به میزان بالایی مشاهده می‌شود. ۲۲۵میلیارد دلار، هزینه این مرگ‌های پیش از موعد به اقتصاد جهانی است که براساس درآمد کار هدررفته در هر سال محاسبه شده است. آلودگی در سلامت مردم در همه سنین تاثیر می‌گذارد. اما زمانی که مردان و زنان در سن کار پیش از موعد می‌میرند، مرگ‌شان به درآمد از دست رفته کار برای کشورشان منتج می‌شود. درآمد از دست رفته کار در منطقه‌هایی با جمعیت جوان‌تر، بسیار قابل توجه است. درآمد از دست رفته در جنوب آسیا به بیشتر از ۶۶ میلیارد دلار در سال می‌رسد که معادل یک درصد از کل تولید ناخالص داخلی آنهاست.
هزینه آلودگی هوا در ایران چقدر است؟
آلودگی هوا سالانه ۲۱ هزار نفر را در ایران می‌کشد. ۴ شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا نیز در ایران قرار دارند و اهواز، یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌آید. معصومه ابتکار زمانی که در کسوت رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست بود، اعلام کرده بود براساس مطالعات صورت‌گرفته در سال ۸۹ مردم حدود ۹ میلیارد دلار به دلیل مسائل محیط‌زیستی خسارت دیدند و میزان این خسارت امروز به حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال رسیده است.
هزینه آلودگی هوا در تهران، حدود کل بودجه شهرداری می‌شود. وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران چند روز پیش گفته بود: «هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران بین ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان است و می‌توان گفت پایتخت معادل بودجه شهرداری هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می‌دهد.»
او با ارائه اطلاعاتی بیشتر ادامه می‌دهد: «براساس آمارهای بانک جهانی سالانه ۲.۳ درصد از GDP ایران هزینه آلودگی هوا می‌شود و پایتخت معادل بودجه خود هر سال هزینه اقتصادی این موضوع را پرداخت میکند. تنها تردد اتوبوس‌های دیزلی در مدت ۸ سال حدود ۵۰۰ میلیون تومان به سلامت مردم صدمه وارد میکند، این در حالی است که با نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها و هزینه تنها ۵۰ میلیون تومان، می‌توان از این فاجعه جلوگیری کرد.»
او البته تفاهمنامه با ژاپن را یکی از دستاوردهای شهرداری تهران در راستای پایش کیفیت هوای تهران دانسته است. طبق این تفاهمنامه قرار است ۷ و نیم میلیون دلار امریکا به اضافه ۱۲ و نیم میلیون دلار تجهیزات به صورت کمک بلاعوض وارد تهران شده و تا سال ۲۰۱۹ آزمایشگاه‌های ویژه پایش آلودگی هوا در پایتخت احداث شود.
خسارت آلودگی هوای تهران، روزانه ۷ میلیون دلار
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران گفت: خسارت آلودگی هوای تهران سالانه ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده بود که معادل روزانه ۷ میلیون دلار است.
حسین شهیدزاده با اعلام اینکه نخستین مشکل شهر تهران و شهروندان آن آلودگی هواست، گفت: آلودگی هوا، مسئله‌ای بین‌بخشی است و آن‌طور نیست که یک بخش بگوید من حلش خواهم کرد، حتی سازمان حفاظت محیط‌زیست که براساس قانون، مسئولیت محیط‌زیست کشور را برعهده دارد نیز به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل آلودگی هوا را حل کند.
وی با تاکید بر اینکه این مجموعه، شرکتی چابک، علمی و تخصصی است که سعی کرده مشاوری امین برای سایر مجموعه‌ها باشد، افزود: از ابتدای تشکیل شرکت کنترل کیفیت هوا، گرایش‌ها و جهت‌گیری‌های مختلف باعث نشده سمت و سوی حرکت این شرکت به جهتی تمایل پیدا کند که به خاطر آن بخواهد در بحث آلودگی هوا حرف غیرکارشناسی بزند.
وی با اشاره به اینکه این شرکت به‌عنوان مجموعه‌ای تخصصی درباره اطلاعات آلودگی هوای تهران که با سلامتی شهروندان سر و کار دارد، «خودسانسوری» نمی‌کند، اظهار کرد: البته شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بر‌خلاف اسمش، هیچ‌گونه ابزار کنترلی در اختیار ندارد و از این رو، کار این مجموعه معطوف به پایش، تحقیقات و مشاوره با محوریت اندازه‌گیری آلاینده‌های هوا، ارائه راهکارهای کنترل آنها و اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی در این ارتباط است.
شهیدزاده با بیان اینکه «قانون هوای پاک»، مرجع مهمی است که در صورت عمل به آن از سوی همه نهادهای دست‌اندرکار می‌تواند در کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران موثر باشد، تصریح کرد: طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۸، خسارات ناشی از آلودگی هوا در تهران سالانه ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده بود، یعنی روزانه ۷ میلیون دلار و از سوی دیگر، تعداد فوتی‌های منتسب به آلودگی هوا در ایران سالانه ۱۲ هزار نفر برآورد می‌شود که ۴ هزار نفر از این تعداد مربوط به تهران است و به عبارتی، به طور متوسط در تهران به دلیل آلودگی هوا روزی ۱۱ مرگ زودرس اتفاق می‌افتد.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره رابطه بین آلوگی هوا و فوتی‌های ناشی از کرونا، خاطرنشان کرد: اکنون مشخص شده ویروس کرونا می‌تواند از طریق هوا هم منتقل شود و شهروندانی که در شهرهای بزرگ آلوده مانند تهران زندگی می‌کنند، به دلیل صدمات ناشی از آلودگی هوا، احتمال فوت‌شان بر اثر کرونا افزایش می‌یابد.
سهم هر یک از منابع در آلودگی هوا
آخرین اطلاعات منتشرشده از سهم منابع آلاینده در آلودگی هوای تهران بیانگر آن است که از میان منابع متحرک کامیون‌ها و از بین منابع ثابت صنایع و نیروگاه‌ها نقش پررنگی در آلودگی هوا دارند.
به گزارش ایسنا، براساس اطلاعات آخرین سیاهه انتشار شهر تهران، منابع متحرک بیشترین سهم را در تولید ذرات معلق -مهم‌ترین آلاینده هوا در پاییز و زمستان- دارند. بر این اساس، سهم منابع متحرک از جمله خودروهای شخصی، تاکسی، موتورسیکلت، اتوبوس، کامیون و... در تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون ۶۰ درصد (معادل ۶۳۳۸ تن) برآورد شده که در این بین نقش کامیون‌ها نسبت به سایر منابع آلاینده متحرک پررنگ‌تر گزارش شده است.
براساس اطلاعات سیاهه انتشار شهر تهران، سهم کامیون‌ها در تولید ذرات معلق حدود ۱۶ درصد و سهم خودروهای شخصی حدود ۱۴ درصد است همچنین موتورسیکلت‌ها و اتوبوس‌ها به ترتیب حدود ۱۰ و ۶ درصد در آلودگی هوای تهران طی ۶ ماه دوم سال موثر هستند.
براساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، انتشار ذرات معلق در تهران طی سال‌های اخیر حدود ۲۱ درصد افزایش یافته است. این وضعیت یعنی ذراتی در تهران افزایش یافته‌اند که می‌توانند بیماری‌های قلب و ریه را تشدید کنند و باعث اثراتی مانند علایم قلبی و عروقی، آریتمی‌های قلبی، حملات قلبی، علائم تنفسی، حملات آسم و برونشیت شوند.
هرچند افزایش غلظت ذرات معلق در پاییز و زمستان خطرات خود را دارد و سلامت شهروندان را تهدید میکند اما طی امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا، آثار سوء ذرات معلق دوچندان شده است. برخی معتقدند هر واحد افزایش در غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، ۸ درصد تلفات بیماران کرونایی را بیشتر میکند. علاوه‌بر تهران، با سرد شده هوا معمولا کیفیت هوا در سایر کلا‌نشهرهای کشور از جمله اصفهان، کرج، مشهد، شیراز و اراک نیز نامساعد می‌شود.
ارتباط مستقیم آلودگی هوا با عوارض شدیدتر کرونا
نتایج یک مطالعه جدید نشان می‌دهد هوایی که مردم تنفس می‌کنند و میزان آلودگی آن با عوارض شدیدتر ابتلا به کووید-۱۹ ارتباط دارد.خبرگزاری یونایتدپرس چندی پیش گزارشی منتشر کرد که براساس آن، پژوهشگران متوجه شدند زندگی در مناطقی که هوای آلوده‌تری دارد از جمله در مجاورت لوله‌های تخلیه فاضلاب و در مجاورت خیابان‌هایی که ترافیک سنگین دارد باعث می‌شود افراد پس از ابتلا به کووید-۱۹ با احتمال بیشتر برای بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان و نیاز به دستگاه‌های کمک تنفسی روبه‌رو شوند.
دکتر آنیتا شلال از بیمارستان هنری فورد در دیترویت امریکا و نویسنده اصلی این مطالعه گفت: نکته اصلی این است که زندگی در محله‌ای که هوای آلوده دارد، خود یک عامل خطرساز مستقل برای ابتلا به موارد شدید کووید-۱۹ است.
نتایج این مطالعه نشان داد بیماران مبتلا به کووید-۱۹ که در مناطقی با سطوح بالاتر ذرات آلاینده‌های ۲.۵ میکرومتری و رنگ سرب زندگی می‌کردند، در مقایسه با افرادی که در محله‌های آلوده زندگی نمی‌کنند، بیشتر به دستگاه کمک تنفسی نیاز داشتند و بیشتر در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری می‌شوند.محققان گفتند: براساس نتایج این مطالعه، افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که آلودگی هوای بیشتری دارد، بیشتر احتمال دارد در صورت ابتلا به کووید-۱۹ به موارد شدید این بیماری مبتلا شوند. با این حال، کارشناسان خاطرنشان کردند یافته‌های این مطالعه تا زمانی که در یک مجله معتبر پزشکی منتشر نشود، مقدماتی محسوب می‌شود. قرار است نتایج این تحقیق جدید به صورت آنلاین در نشست سالانه کنگره میکروبیولوژی بالینی و بیماری‌های عفونی اروپا ارائه شود.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر شهرهای بسیاری عنوان آلوده‌ترین مکان‌های دنیا را به خود اختصاص دادند، اما این شهرها در گذر زمان تغییر کردند. در قرن بیستم، لندن به دلیل دود‌های ناشی از مصرف زغال سنگ به یکی از شهرهای آلوده جهان تبدیل شد اما بعدا ترافیک سنگین در لس‌آنجلس این شهر را در دود‌های اگزوز بنزینی غرق کرد.
در قرن ۲۱، در بیشتر اوقات پکن به دلیل وجود ذرات ریز داخل هوا این عنوان را به خود اختصاص داد اما هم‌اکنون دهلی و چندین شهر دیگر آلوده‌ترین شهرهای جهان شده‌اند. چنان‌که در فهرست ۲۰ شهر آلوده جهان با عنوان WHO، ۱۴ مورد آنها فقط از کشور هند هستند.
اما جالب اینجاست که کیفیت هوا برای «اقتصاد‌های نوظهور» یا شهرهای نوظهور مشکل به حساب نمی‌آید، بلکه این مشکلی است که روی مردم آنها تاثیر می‌گذارد. ۹ نفر از ۱۰ نفر جمعیت جهانی در مکانی زندگی می‌کنند که کیفیت هوای آن غیراستاندارد است و به طور کلی یک‌چهارم مرگ‌ومیر در دنیا از هوای آلوده نشأت می‌گیرد.
تهران و ۷ کلانشهر کشور نیز به سیاق دیگر شهرها و کشورهای جهان از دامنه پرنفوذ آلاینده‌های جوی بی‌نصیب نمانده و آلاینده‌ها نفس مردم را بند آورده‌اند. براساس آمار سال ۲۰۱۶ سازمان بهداشت جهانی، در جهان ۶ میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. این خطر در کمین همه ساکنان شهرهای بزرگ است که روزی حیات خود را براساس آلودگی هوا از دست بدهند. بنابراین راهی جز کنترل این غول وحشی نیست.
